Lævi blandið loftslag sálarháskans

Stærsta spurningin sem við stöndum frammi fyrir er sameiginleg og varðar okkur öll. Hvers vegna hegðum við okkur svona illa? Og ekki bara illa, heldur þannig að það er skaðlegt okkar líðan. Það liti meira en lítið undarlega út, jaðraði hreinlega við bilun, ef sérhver dýrtegund skaðaði vísvitandi umhverfi sitt og lífsviðurværi. Við mennirnir teljum okkur hafa þann veigamikla þátt fram yfir dýrin að vera meðvitaðir um gjörðir okkar bæði í hugsun og verki. Svo, aftur er spurt - hvað hefur farið úrskeiðis á milli eyrnanna á okkur sem tegund?

Þessarar spurningar hefur s.s. verið spurt margoft í gegnum tíðina, aftur og aftur, af hugsuðum, heimspekingum, og dulspekingum. Þetta er spurning sem hefur snert mikinn fjölda fólks. Og samt er það fyrst núna sem hún ætti að valda verulegum áhyggjum þar sem í fyrsta skipti í mankynssögunni erum við samtengd með alþjóðavæðingunni. Þegar samskiptatæknin er komin á heimsvísu erum við að deila hugmyndum okkar, sögum, skoðunum og hverju því sem hugurinn býður um alla jörðina. Við vitum nánast samstundis hvað er að frétta í fjarlægu heimshorni.

Nú á tímum lítur sérviska og neikvæð viðvera hörmulegar út en nokkru sinni fyrr í sameiginlegu hugarfari samfélagsmiðlanna. Það er engu líkara en að andlegt smit hafi tekið sér bólfestu í hugarfari fólks; komist inn í sameiginlega meðvitund okkar og geri okkur vanfær um að lýsa því sem okkur raunverulega býr í brjósti af ótta við að verða dæmd neikvæð og sérvitur. Í stuttu máli skal gerð grein fyrir því hvernig þetta heilkenni virkar skaðlega í ljósi sálarfræði hugmynda Carls G Jung.

Jung gerði sér fulla grein fyrir því að það sem kemur fram hnattrænt er að miklu leyti framtíðarsýn á nokkurs konar einkenni ómeðvitaðs sálarlífi mankyns. Jung lýsti hugtakinu sem „sameiginlegu meðvitundarleysi“ í ritgerð sinni „Uppbygging hins ómeðvitaða“ árið 1916, og hélt áfram að móta hugmyndir sínar frekar í síðari ritum. Í ritgerð sinni „The Significance of Constitution and Heredity in Psychology“ árið 1929 skrifaði hann að „fyrirmyndir“ – og afleiddar „erkitýpur“ eins og hann kallaði, til kæmu í gegnum undirliggjandi ómeðvitaða sálartengingu og væru í reynd ekki uppgötvaðar meðvitað hver fyrir sig af hverjum og einum.

Jung lýsti því yfir að ómeðvitaður „sálfræðilegur hjúpur,“ sem hann kallaði sameiginlegt meðvitundarleysi, ætti sér djúpar rætur af erfðafræðilegum forsemdum. Í þessari ritgerð skrifaði hann að; „sameiginlegt meðvitundarleysi samanstendur af sálarlífi forfeðra okkar allt aftur til fyrstu upphafs. Úr því umhverfi sem allir meðvitaðir sálrænir atburðir hafa orsakast, og þess vegna hefur það þau áhrif að skerða frelsi meðvitundarinnar, þar sem stöðugt er leitast við að bera alla meðvitaðar orsakir saman við hið þekkta“.

Jung taldi að meðvitundarleysi sé því ekki þróað af hverjum og einum heldur sé það fengið í sameiginlegan arf. Það er að segja, við erfum sálræna viðburði sem ná aftur til fyrstu byrjunar. Hvað þá ef spilling eða niðurbrot, svo sem sálarháski, hefur þegar komist inn á þetta sálfræðilega hjúp og birtist nú sem áreiti á sviði sameiginlegs andvararleysis mannkyns? Við gætum mjög vel verið að fást við geðsjúkdómsvaldandi hugarveiru, sem smitar einstaklingsbundinn huga frá undirliggjandi sameiginlegum uppruna.

Þetta er ekki bara ímyndun heldur mjög raunverulegur möguleiki. Ef við tökum sem dæmi nútíma samlíkingu úr tölvunarfræði, þá er þetta svipað því hvernig vírus kemst inn í tölvur okkar með spilliforit eða til að breyta kóðuninni. Slíkur andlegur sjúkdómsvaldur myndi starfa á sama hátt með því að setja upp eigið „spilliforrit“ í huga okkar. Oftast erum við ekki meðvituð um hvernig forritið virkar því það vinnur samhliða eigin huga þar til það tekur næstum fullkomlega yfir. Með tímanum myndi okkar eigið sálfræðilega upplegg laga aðskota hugmyndir og tileinka sér þær í daglegu lífi. Með öðrum orðum, við myndum að lokum líta á þær sem okkar veruleika.

Nútíma vísindi staðfesta að efnislegi alheimurinn er ekki efnislegur á þann hátt sem fyrr var haldið eða áður var kennt. Nú er um að ræða orku, sem þéttis í form sem við upplifum sem efni. Samhengið er ekki lofttóm heldur samanstendur af mjög þéttri orku sem myndar sjónhverfingu sem ekki er til staðar í raun. Nútímalegir vísinda heimspekingar kenna einnig að þessi sjónhverfing, sem ekki er staðbundin, sé í reynd meðvituð. Allt efnislegt í alheiminum er sýn sem okkur hefur verið innrætt frá blautu barnsbeini hvers eðlis er, afleidd birtingarmynd frá þessari þéttu orku sem ekki er staðbundin.

Að sama skapi er meðvitund manna ekki staðbundið fyrirbæri, og starfar bæði innan líkamans  og utan hans. Hafandi þetta sjónarhorn í huga ætti það að hjálpar til við að skilja hvernig geðveira gæti smitað og haft áhrif á mannlíf óháð staðsetningu og líkamlegri nálægð. Sálræn orka starfar innan svæðis sem ekki er staðbundið og sem tegund erum við tengd því sem við gætum kallað „tegundarhugur“ sem liggur um jörðina eins og sálfræðilegur geðhjúpur. Raunveruleikinn sem við lifum í er fullur af andlegum fyrirboðum og spám. Eins og Jung benti á eru ómeðvitaðir hugsanir okkar hluti af heiminum alveg eins og meðvituð hugsun.

Rétt eins og ranghugmyndir í geðrofi eru raunverulegar fyrir þeim sem þær upplifir þá er hættan sú að fjöldin smitist af skaðlegum hugmyndum einfaldlega með því að hafa ekki hugann hjá sér, við gætum verið með illar eða reiðlegar geðrofssinnaðar hugsanir sem gætu komið fram í raunverulegri hegðun. Hver kannast ekki við að hafa haft hugljúfar eða andstyggilegar hugsanir? Spurningin ætti að vera þessi; var þessi hugsun upprunnin innra með mér, eða kom hún utan frá? Þar sem geðsjúkdómsmitið er ekki staðbundið fyrirbæri er mögulegt að við smitumst af því í mismiklum mæli. Eða réttara sagt af þesskonar hugsanagangi. Og það versta er að flestir verða meðvitundarlausir og óafvitandi smitberar þessa sjúkdómsvalds.  Jung orðaði það eitthvað á þessa leið;

"Stríð, ættarveldi, félagslegar sviptingar, landvinningar og trúarbrögð eru yfirborðskennd einkenni leyndrar sálfræðilegrar afstöðu sem er ókunn jafnvel einstaklingnum sjálfum og ekki heldur samin af neinum einum ... en öll framtíðin, öll saga heimsins, er á endanum afsprengi þessarar dulinna samantekta einstaklings heimilda."

Seinna á lífsleiðinni varð Jung enn beinskeyttar varðandi væntanlegrar ógnar mannssálarinnar. Hann sagði; „það verður enn augljósara að það verður ekki hungursneyð, jarðskjálftar eða krabbamein sem ógna manninum mest, heldur mun það verða maðurinn sjálfur sem verður mesta hætta mannsins, af þeirri einföldu ástæðu að það er engin fullnægjandi vernd gegn þeim faraldri sem á eftir að herja á sálina, sem getur orðið óendanlega afdrifaríkur, skaðlegri en verstu náttúruhamfarir." Jung var ljóst að sálarfaraldrar gátu orðið að raunveruleika og benti á að mannkynið væri í hættu vegna þess að sálarheill manna er í mikilli hættu.

Þetta sama hugleiddi eðlisfræðingurinn og hugsuðurinn David Bohm, sem var einnig meðvitaður um þessi andlegu smit, síðari á ævi sinni benti hann á hvernig við gætum barist gegn þessum vanda: „Þetta er svipað hverjum öðrum vírus – nema hann er einhverskonar sjúkdómur í hugsun, þekkingu og upplýsingum, sem dreifist um allan heim. Því fleiri tölvur, útvörp og sjónvarpsskjáir sem við höfum, því hraðar mun hann dreifast. Þannig að sú hugsun sem er í gangi í kringum okkur byrjar að taka yfir hjá okkur öllum jafnvel án þess að við tökum eftir því. Þetta dreifist um ljósvakan og samfélagsmiðla eins og vírus og hvert og eitt okkar nærir þann vírus.

Eina leiðin til að stöðva sýkinguna er að þekkja meinið og viðurkenna. Ef eitthvert okkar byrjar að skoða það, verður að kanna upptök meinsins. Eini sanni valkosturinn gegn „sálarháskanum“ liggur í því að viðurkenna hann og samþykkja nærveru hans. Þessi andlegi sjúkdómsvaldur, hvort sem hann er kallaður sálarháski eða geðrofs-vírus, er í raun að hverfa til baka og afneita tækjum mannsandans. Til að vinna bug á áhrifum hans verðum við að snúa okkur inn á við til að finna styrk og stuðning í okkar æðri mætti.

Það væri röng ákvörðun að aðlaga okkur að spilltu kerfi nútímans, þannig munum við að lokum spillast sjálf. Samt munu líklega fæstir taka eftir nokkrum sálarháska í umhverfi sínu, þar sem spilling hefur orðið „normið.“ Okkur er holt að minnast vinsællar tilvitnunar í Krishnamurti - „það er engin mælikvarði á heilbrygði neins að vera viðurkenndur í sjúkum heimi.“ Við getum greint nærveru sálarháskans þegar hann gegnsýrir hugsun okkar og leitast við með rökum að fá samþykki fyrir því ósiðlega. Þessi falska sál sem smeygir sér inn undir með eigin röksemdum, þessi ósýnilega einskýrsverða viska sem er andhverfa raunverulegra gilda. Þetta er gert á ábyrgð þess sem kalla mætti „gamla sálin“ þ.e.a.s. hugsanamynstur; landvinninga, samkeppni, ritskoðunar og eftirlits.

Þesskonar ógn kemur ekki frá byssum eða sprengjum; þegar hún leitast við að þvinga fólk til samræmis, sem verður að lokum stjórnun með vafasaman tilgang. Slík stjórnun getur komið frá ómeðvituðum kennurum, atvinnurekendum, vísitölum yfirvalda, rétt eins og gráðugum fjármagnseigendum; sem setja okkur undir pressu, neyða okkur til óvirkni eða hljóta verra af. Og boðberar þessa eru í því sem virðast bestu störfin, dýrustu fötunum og koma með hvítt tannkremsbros á vör á skjáinn.

Hvert og eitt okkar getur bæði verið í sálarháska og um leið hugsanlegir heilarar fyrir okkur sjálf og aðra. Dæmigerður „sálar heilari“, að mati Jungs, gæti verið sálfræðingur eða heilarar sem finnur sig knúinn til að meðhöndla aðra vegna eigin reynslu eða upplifunar af sálarháska. Persónuleg reynsla vegna áfalla er sá hvati sem síðar getur hjálpað til við að auðvelda lækningu annarra. Þar sem við deilum sameiginlegri sál (sameiginlegri vitund) sem tegund, þá á hvert okkar hlutdeild í sameiginlegu sári mannkyns.

Hin raunverulega barátta í dag stendur ekki bara í sambandi við þá þvingun sem er ýtt að okkur í gegnum almenna miðla, pólitískan rétttrúnað, þjóðernisátök, innantóma hugmyndafræði, og óttablandnar skoðanir- heldur meira á milli innra frelsis mannsandans og þeirra hamla sem viðgangast á andlega menningu í spilltum samfélögum. Spurningin sem Don Juan lagði fyrir námsmann sinn Carlos Castaneda er enn í fullu gildi - „Spyrðu síðan sjálfan þig og aðeins þig einan, þessarar einu spurningar ... er þetta leið hjartans?" Ef það er, þá er leiðin góð, ef ekki, þá er hún þér gagnslaus, því það mikilvægasta í þessum heimi er ekki að finna á neinum stað utan okkar sjálfra. Sérhvert samfélag eða menning sem viðurkennir ekki, og styður manneskjuna sem andlega veru mun á endanum vafra um án lífvænlegrar framtíðar.

Í þessum stutta pistli hefur verið sett fram tilgáta sem kalla má „sköðuð sál“. Uppruni þessa sálarháska er óljós og ætti að vera stöðugt til umræðu. Þar getur verið um að ræða sameiginlegt geðrof siðmenningarinnar, andleysi, hvatvísi, græðgi eða sambland af öllu þessu. Eins getur það verið eitthvað annað sem inniheldur svipaða þætti.

Hver sem undirrótin er, þá er það samt alveg á hreinu að háskinn er til staðar í sameiginlegri sál mannkyns og það þarf að viðurkenna hann eins og hann er - og uppræta. Kannski eru skemmdirnar, sem við völdum í heiminum og blasa við í dag, hluti þessarar upprætingar - eins konar viðurkenning á vandanum. Sé svo þá ættu allir að geta hagað sér sem „sálar heilarar“ svo við þróumst í átt að örlögum sem göfga manninn hér á jörð. Eða eins og Gandih komst að orði „breyttu sjálfum þér og þú hefur breytt heiminum“.

Endursögn á; JUNG & THE INVASION OF THE COLLECTIVE MIND eftir Kingsley L. Dennis

Athugasemdir

[Þorsteinn Siglaugsson, 30.11.2019 kl. 18:33]

Það góða sem ég vil, það geri ég ekki. En hið illa sem ég vil ekki, það geri ég. Þetta sagði Páll postuli fyrir 2000 árum og ég held að það sé enn í fullu gildi.

Takk fyrir góðan pistil annars.